به گزارش نقش فردا – الهام جوادی؛ ایران یکی از کشورهایی است که با بحران شدید آب و خشکسالی مواجه است. این بحران، نتیجه ترکیبی از عوامل طبیعی (نظیر اقلیم خشک و نیمه‌خشک) و انسانی (نظیر مدیریت نادرست منابع آب، کشاورزی غیربهینه، و توسعه ناپایدار) است. این شرایط باعث شده است که ایران در شمار کشورهای با تنش آبی بالا قرار گیرد.
دلایل بحران آب در ایران
الف) عوامل طبیعی
- اقلیم خشک و نیمه‌خشک: بخش بزرگی از ایران کمتر از 250 میلی‌متر بارندگی سالانه دارد.
- تغییرات اقلیمی: افزایش دمای میانگین و کاهش بارندگی مؤثر، شدت خشکسالی‌ها را افزایش داده است.
ب) عوامل انسانی
- مصرف بی‌رویه در بخش کشاورزی: حدود ۹۰٪ آب مصرفی ایران در بخش کشاورزی است، که با راندمان پایین (اغلب زیر ۴۰٪) انجام می‌شود.
- برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی: منجر به افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین و خشک شدن چاه‌ها شده است.
- سدسازی گسترده بدون ملاحظات اکولوژیکی: که به خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها منجر شده.
- توسعه شهری بی‌برنامه: شهرنشینی و افزایش جمعیت بدون زیرساخت‌های آبی مناسب.
- هدررفت آب در شبکه‌های آبرسانی شهری: در برخی شهرها، تا ۳۰٪ آب شرب در شبکه لوله‌کشی نشت پیدا می‌کند.
بیشترین هدررفت آب در ایران کجاست؟
۱. بخش کشاورزی (حدود ۹۰٪ مصرف آب کشور):
- به دلیل آبیاری سنتی، کشت محصولات پرآب‌بر (مانند برنج و هندوانه در مناطق خشک)، و عدم استفاده گسترده از آبیاری نوین، بزرگ‌ترین منبع هدررفت آب در ایران است.
۲. شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی:
- با میانگین ۳۰ درصد تلفات به دلیل لوله‌کشی‌های قدیمی و نشتی، دومین عامل مهم هدررفت است.
پیامدهای بحران آب
- خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها (مانند دریاچه ارومیه، گاوخونی)
- فرونشست زمین (مناطق وسیعی در استان‌های تهران، فارس، اصفهان و خراسان)
- مهاجرت‌های اجباری روستایی
- افزایش تنش‌های اجتماعی
- کاهش تولید کشاورزی و امنیت غذایی
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران
در سطح ملی:
- تغییر الگوی کشت کشاورزی به سمت محصولات کم‌آب‌بر و بومی‌سازی کشت.
- افزایش راندمان آبیاری با گسترش سیستم‌های نوین (قطره‌ای، بارانی).
- اصلاح و به‌روز‌رسانی شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی برای کاهش نشت.
- افزایش بهره‌وری در صنعت با فناوری‌های کم‌آب‌بر.
- آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد صرفه‌جویی در مصرف آب.
- تعیین قیمت واقعی برای آب و کاهش یارانه‌های تشویق‌کننده مصرف بی‌رویه.
در سطح فردی:
- کاهش مصرف خانگی آب با نصب تجهیزات کم‌مصرف (سر دوش‌ها و شیرآلات).
- استفاده مجدد از آب خاکستری (مثلاً برای آبیاری).
- مشارکت در کمپین‌های حفاظت از منابع آب.
بحران آب در ایران، یک تهدید ملی و فراملی است که آینده نسل‌های آینده را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. حل این بحران، نیازمند عزم ملی، اصلاح سیاست‌ها، و تغییر رفتار عمومی است. اگر همین مسیر ادامه یابد، ایران در دهه‌های آینده ممکن است با شرایطی شبیه به “فروپاشی آبی” مواجه شود.
