اگرچه پرتاب موشک‌ها متوقف شده، اما ایران هنوز از نردبان تشدید تنش‌ها خیلی بالا نرفته است. بسیاری از کارت‌های بازدارنده ایران بازی نشده باقی مانده‌اند که مهم‌ترین آن تهدید غیرنظامی بستن تنگه هرمز است. همان طور که تحلیلگران اشاره می‌کنند، این گلوگاه استراتژیک هرگز از گزینه‌های روی میز ایران کنار گذاشته نشده و اگر جنگ از سر گرفته شود، می‌تواند اولین اهرمی باشد که مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
تنگه هرمز ؛ تنگه‌ای دور از فاجعه
جنگ مستقیم اسرائیل و ایران که در تاریخ ۱۳ ژوئن با حملات هوایی اسرائیل به تاسیسات نظامی، دانشمندان هسته‌ای و فرماندهان نیرو‌های ایرانی آغاز شد، ترس‌های فوری نسبت به اختلال فاجعه‌بار در تأمین نفت و گاز را برانگیخت.
تحلیلگران هشدار می‌دهند که هرگونه انسداد تنگه هرمز می‌تواند قیمت انرژی را افزایش داده و باعث رکود جهانی شود. علیرغم آن که آتش‌بس آزمایشی میان ایران و اسرائیل اکنون در حال اجرا است، منطقه کماکان در وضعیت بحرانی قرار دارد و بدترین سناریو‌ها احتمال وقوع دارند.
تنها چند ساعت پس از حملات ایالات متحده به تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم ایران، مجلس شورای اسلامی با اکثریت قاطع به بستن تنگه هرمز شریان حیاتی برای نقل و انتقال نفت و گاز طبیعی مایع جهان رای داد. هم چنین، ایران حمله موشکی تلافی‌جویانه‌ای را به پایگاه‌های نظامی ایالات متحده در قطر انجام داد که بر اثر آن وقوع انفجار‌هایی بر فراز دوحه گزارش شد.
حدود یک چهارم تجارت نفت جهان، یا چیزی در حدود ۱۵ تا ۱۹ میلیون بشکه نفت در روز، از طریق تنگه هرمز که خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند، نقل و انتقال می‌یابد. علاوه بر این، ۸۵ میلیون تن گاز طبیعی مایع از قطر و امارات متحده عربی در سال گذشته از طریق تنگه هرمز حمل شده که۲۰ درصد از نیاز‌های جهانی را برآورده می‌سازد.
واکنش بازار‌های نفت آن گونه که انتظار می‌رفت نبود
به طرز شگفت‌آوری، تاثیر اولیه جنگ ایران و اسرائیل بر بازار‌های نفت و گاز اندک بود. نفت خام برنت به تدریج به میزان ۷۹ دلار به ازای هر بشکه (تنها ۹ دلار بالاتر از نرخ قبل از جنگ) افزایش یافت. با این وجود، نفت خام ایالات متحده با ۷.۲ درصد کاهش به ۶۸.۵۱ دلار بازای هر بشکه رسید و یکی از شدیدترین کاهش‌های یک روزه در تاریخ اخیر را رقم زد. حتی اگر این سقوط شدید به دلیل پاسخ نمادین ایران به حملات ایالات متحده رخ داده باشد، خطرات کماکان پابرجا خواهند بود.
دکتر “سیریل ویدرشوون” تحلیلگر باسابقه حوزه انرژی غرب آسیا به سایت “کِرَدل” می‌گوید خطرات اصلی در نوسانات قیمت و کمبود احتمالی گازوئیل و بنزین نهفته است. با این وجود، با اشاره به ذخایر استراتژیک سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و ذخیره‌سازی اخیر چین، تاکید دارد که هیچ گونه کمبود عرضه فوری وجود نداشته است.
دکتر “ممدوح سلامه” اقتصاددان بین‌المللی نفت و استاد سابق اقتصاد انرژی در مدرسه بازرگانی ESCP Europe لندن، در گفت‌و‌گو با “کردل” می‌گوید که اگرچه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایران خطوط لوله‌ای دارند که تنگه هرمز را دور می‌زنند که به طور بالقوه محموله‌های مختل شده را از ۲۰ میلیون به ۱۷ میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهد، اما تاثیر هرگونه اختلال احتمالی در تنگه هرمز کماکان به اندازه کافی شدید خواهد بود که آسیب قابل توجهی به اقتصاد جهانی وارد کند.
“ویدرشوون” اشاره می‌کند که در صورت وقوع یک جنگ تمام‌عیار که در آن تاسیسات کلیدی مانند بقیق و فجیره نابود شوند، تعمیرات می‌تواند بیش از پنج ماه به طول انجامد. او ادعا می‌کند که چنین سناریویی قیمت نفت را به بالای ۱۵۰ دلار به ازای هر بشکه خواهد رساند، اگرچه به گفته بازیگران کلیدی، سیگنال‌های فعلی بازار هیچ گونه خطر فوری را نشان نمی‌دهند.
“ویدرشوون” حتی با وجود آتش‌بس غافلگیرکننده، با ترامپ در این باره توافق نظر دارد که ممکن است این آتش بس صرفا یک مکث کوتاه مدت باشد. او می‌گوید: “گزینه کلی بستن هرمز همیشه در ذهن تحلیلگران است، اما بیش از آن در ذهن سیاستمداران نیز در جریان می‌باشد”.
تهدید محاصره به هیچ وجه تمام نشده است
بدترین سناریو هنوز محقق نشده است. با این وجود، “سلامه” آن چه را که ایران مدت‌هاست وعده داده به ما یادآوری می‌کند: اگر صادرات نفت خام ایران از طریق تنگه هرمز مسدود شود، ایران صادرات نفت دیگر کشور‌ها را نیز مسدود خواهد کرد.
او توضیح می‌دهد که چنین سناریویی احتمالا پس از حملات اسرائیل به ذخایر نفت خام ایران در جزیره خارک یا سایر تاسیسات کلیدی انرژی یا در صورت حمله دوباره و تشدید شده آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای ایران به ویژه تأسیسات کلیدی فردو رخ خواهد داد.
از آنجایی که پیش شرط‌ها برآورده شده‌اند، جای تعجبی ندارد که مجلس شورای اسلامی به بستن تنگه رأی داده است. اگرچه این رای الزام‌آور نیست و اختیار نهایی برای تصمیم گیری با شورای عالی امنیت ملی ایران است، اما این اقدام می‌تواند به عنوان تلاشی برای قدرت‌نمایی و ارسال هشدار تعبیر شود، زیرا این یکی از معدود اقدامات بازدارنده استراتژیک ایران خواهد بود.
“سلامه” معتقد است که در صورت ادامه یا وقوع درگیری جدید با ایالات متحده، ایران قطعاً کشتیرانی در تنگه هرمز را مختل خواهد کرد. او در این باره می‌گوید: “احتمالا بازی ایران این خواهد بود که تنش به سرعت تشدید شود تا کشور‌های خلیج فارس و آسیا، اگرچه آشکارا از ایران عصبانی خواهند شد، اما به دلیل آسیب به اقتصاد‌های خود، شروع به فشار آوردن به ایالات متحده برای کاهش تنش کنند”.
ایران حتی ممکن است برای اثبات حرف خود نیازی به غرق کردن نفتکش‌ها نداشته باشد. هدف قرار دادن کشتی‌ها به تنهایی احتمالا حق بیمه را افزایش می‌دهد، حجم تجارت را کاهش داده و قیمت‌های مصرف‌کننده نهایی را به شدت افزایش خواهد کرد. همین ریسک به خودی خود برای آسیب رساندن به اقتصاد‌های شکننده جهانی کافی است.
با این وجود، “ویدرشوون” کماکان در مورد این که ایران چنین اقدامی را انجام دهد، تردید دارد. او می‌گوید: “تهران دهه‌هاست که این تهدید را مطرح می‌کنند، اما هرگز آن تهدید را عملی نکرده یا نتوانسته عملی کند. عملی کردن چنین تهدیدی، همسایگان عرب ایران را به سوی یک موضع ضد ایرانی تمام عیار سوق می‌دهد و فضای مانور کافی برای تهران باقی نمی‌گذارد تا واقعاً مشت محکمی بزند”. از نظر او، تهران واقعا نمی‌خواهد تنها متحدان تجاری‌اش یعنی چین و هند نیز با بسته شدن تنگه هرمز از دستش عصبانی شوند.
با این وجود، “سلامه” معتقد است که آن متحدان تجاری نمی‌توانند جلوی ایران را برای عملی کردن تهدید بستن تنگه هرمز بگیرند. او استدلال می‌کند که نه شورای همکاری خلیج فارس و نه چین نمی‌توانند ایران را از این کار بازدارند.
عامل تاثیرگذار گروه‌های محور مقاومت در منطقه
“ویدرشوون” هشدار می‌دهد که متحدان ایران در محور مقاومت ممکن است تهدیدی حتی بزرگتر از خود تهران باشند. اگرچه ایالات متحده و دولت تحت رهبری انصارالله یمن در اوایل ماه مه با آتش‌بس موافقت کردند، اما صنعا اعلام کرد که با تهران هماهنگ بوده و ظاهراً در تاریخ ۱۳ ژوئن چندین موشک به سوی یافا در سرزمین‌های اشغالی شلیک کرده است.
اگر خصومت‌های ایران و آمریکا دوباره شعله‌ور شود، کشتیرانی در دریای سرخ دوباره مورد حمله از سوی انصارالله یمن قرار خواهد گرفت. دکتر “سلامه” پا را فراتر می‌گذارد و خاطرنشان می‌سازد که اگر درگیری از سر گرفته شود، ایران و یمن می‌توانند هر دو تنگه هرمز و باب المندب را مسدود کنند. او می‌گوید:”در آن صورت رشد اقتصادی جهانی به راحتی می‌تواند دو تا سه درصد کاهش یابد”.
او تخمین می‌زند که بسته شدن دو ماهه تنگه هرمز می‌تواند سالانه حدود ۵ تریلیون دلار برای اقتصاد جهانی هزینه داشته باشد. هم چنین، بسته شدن هرمز بازار‌های گاز را خفه خواهد کرد. حدود یک پنجم گاز طبیعی مایع جهان عمدتا از قطر از طریق آن آبراهه باریک عبور می‌کند. علیرغم آن که دکتر “ویدرشوون” ادعا می‌کند که این امر باعث رکود جهانی نخواهد شد، اما اذعان می‌کند که بازار‌های انرژی اروپا با کمبود شدید و تورم فزاینده مواجه خواهند شد.
دکتر “سلامه” هشدار می‌دهد که در آن صورت اتحادیه اروپا بیشترین آسیب را خواهد دید. او در این باره می‌گوید:”کشور‌های اروپایی بیش‌تر به گاز طبیعی مایع ایالات متحده وابسته خواهد شد، که دو تا چهار برابر بیش‌تر از واردات گاز از روسیه هزینه برایشان به همراه خواهد داشت. این امر اقتصاد ضعیف فعلی اروپا را بیش‌تر تضعیف خواهد کرد”.
در حال حاضر، از وقوع سناریو‌های سیاه جلوگیری بعمل آمده است و تاثیر تنش اخیر میان ایران با اسرائیل و آمریکا بر بازار‌های انرژی به طرز شگفت‌آوری محدود بوده است. با این وجود، با توجه به این که هیچ صلح پایداری در چشم‌انداز نیست و با توجه به تشدید تنش‌های منطقه‌ای که تنها ظرف چند روز آشکار شده است، شوک‌های آینده ممکن است سریع‌تر و شدیدتر رخ دهند.
منبع: اقتصاد24
