حمل و نقل از دیرباز برای زندگی شهری امری حیاتی بوده و به شکل گیری شهر‌های بزرگ امروزی کمک کرده است. با این وجود، بحران آب و هوای جهان بدان معناست که جابجایی شهروندان اکنون باید به طور پایدار انجام شود و برنامه ریزان شهری به تاثیر آن توجه داشته باشند.
کمیسیون سلطنتی شهر ریاض اولین خطوط مترو را برای استفاده عمومی در تاریخ یکم دسامبر سال جاری افتتاح کرد و خطوط باقی مانده به تدریج تا ۵ ژانویه افتتاح خواهند شد. ریاض که یکی از سریع‌ترین شهر‌های در حال رشد جهان است، در حال حاضر نزدیک به هشت میلیون نفر جمعیت را در خود جای داده و همانند سایر پایتخت‌های جهان به دلیل تردد خودروهای زیاد با ترافیک مواجه است.
هدف اصلی مترو کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای و دستیابی به هدف به صفر رساندن انتشار آلاینده‌های کربنی تا سال ۲۰۶۰ است. با این وجود، مترو در سطحی اساسی‌تر برای کمک به جابجایی مردم در اطراف ریاض و کمک به حل یکی از بزرگترین مشکلات جابجایی کشور ساخته شده است. هم چنین، مترو در ریاض با نگاه به رخداد‌های بین المللی مهمی که عربستان سعودی قرار است در سالیان آینده میزبان آن باشد از جمله جام ملت‌های آسیا ۲۰۲۷، اکسپو جهانی ۲۰۳۰، بازی‌های آسیایی ۲۰۳۴ و جام جهانی فوتبال ۲۰۳۴ افتتاح شده است.
مدت زمان طولانی برای احداث مترو در عربستان
ساخت مترو در ریاض در سال ۲۰۱۳ آغاز شد و پس از تکمیل منطقه‌ای به اندازه شهر نیویورک را در بر می‌گیرد. متروی ریاض کاملا خودکار است و از سال جدید میلادی می‌تواند بیش از یک میلیون مسافر را جابجا کند. ظرفیت نهایی آن جابجایی بیش از سه میلیون مسافر خواهد بود.
علیرغم آن که سیستم مترو در ریاض پیشرفته است واگن‌های مترو بیش از ۱۶۰ سال است که وجود دارند و اولین بار در سال ۱۸۶۳ دنیای سفر را در بریتانیا متحول ساختند. قطار‌های مترو در ابتدا شروعی ساده‌تر با نیروی بخار داشتند و به طور فزاینده پیچیده‌تر و سریع‌تر شدند. برای مثال، قطار‌های مگلو در شانگهای اکنون به سرعت ۴۰۰ کیلومتر در ساعت می‌رسند.
شهر‌هایی مانند لندن، نیویورک، پاریس، برلین و مسکو همگی سیستم‌های متروی خود را راه‌اندازی کرده‌اند که هرکدام متناسب با نیاز‌ها و شرایط خاص خود طراحی شده‌اند و با ارتقای فناوری، سیگنال‌دهی خودکار، تهویه مطبوع و سیستم‌های کنترل پیشرفته، راحتی و ایمنی سفر را برای مسافران فراهم ساخته‌اند.
سیستم‌های مترو در اروپا
مترو در لندن برای چندین دهه تعیین کننده معیار‌های جهانی برای سیستم‌های مترو در جهان بود. متروی لندن اولین مترو در نوع خود بوده و امروزه نمادی فرهنگی از مهندسی و طراحی حمل و نقل است که یکی از بزرگترین و نمادین‌ترین شبکه‌های مترو در جهان را تشکیل می‌دهد و علیرغم نامش عمدتا بالای زمین قرار دارد.
متروی پاریس، که در سال ۱۹۰۰ افتتاح شد، بخشی جدایی ناپذیر از بافت فرهنگی پایتخت فرانسه است. اتصال مکان‌های دیدنی، موزه‌ها و گالری‌های هنری مشهور جهان، اهمیت تاریخی و زیبایی‌شناختی آن مترو را به یکی از الهام‌بخش‌ترین سیستم‌های مترو در سطح جهان تبدیل کرده است.
متروی برلین یا یو-بان (U-Bahn)، اولین راه آهن زیرزمینی در جهان آلمانی زبان بود که در سال ۱۹۰۲ افتتاح شد. آن خط به یکی از عناصر کلیدی شبکه حمل و نقل پایتخت آلمان تبدیل شد، اما توسعه آن به طور قابل توجهی تحت تأثیر جنگ جهانی دوم قرار گرفت، زمانی که برلین با بمباران شدید مواجه شد بمبارانی که به خطوط راه آهن و قطار‌ها آسیب رساند. با این وجود، مترو به کار خود ادامه داد و حتی به عنوان یک پناهگاه عمل کرد. پس از پایان جنگ، برخی از واگن‌های متروی برلین به عنوان غرامت به اتحاد جماهیر شوروی منتقل شدند و به دنبال آن به مدت ۲۰ سال در مسکو فعالیت کردند. پس از فروپاشی دیوار برلین و اتحاد مجدد آلمان شرقی و غربی، سیستم مترو در برلین دوباره ادغام شد و ایستگاه‌های سابق برلین شرقی بازگشایی شدند و متروی برلین را به نماد اتحاد مجدد آلمان تبدیل کردند.
با این وجود، جایزه بهترین مترو ممکن است به سیستم متروی کپنهاگ در دانمارک تعلق گیرد که به صورت شبانه روزی، هفت روز هفته، با قطار‌های کاملا خودکار و ایستگاه‌های شیک و مدرن کار می‌کند. طراحی کارآمد، ادغام با منظره شهری، و تعهد سازندگان نسبت به راحتی سفر توسط مسافران طرفدارانی را برای آن سیستم مترو به ارمغان آورده است.
همتایان در سراسر جهان
متروی مسکو که در سال ۱۹۳۵ افتتاح شد کماکان نقطه عطفی فرهنگی محسوب می‌شود و اغلب به عنوان یک شهر زیرزمینی از آن یاد شده است. هم چنین، آن مترو به مثابه یک موزه در نظر گرفته می‌شود که بسیاری از ایستگاه‌های قدیمی آن در سبک و استایلی بزرگ طراحی شده‌اند. زیبایی متروی مسکو به حدی است که ایستگاه مایاکوفسکایا در نمایشگاه ۱۹۳۹ نیویورک برنده جایزه بزرگ شد.
همچنین، آن سیستم مترو در طول جنگ جهانی دوم به عنوان پناهگاهی در برابر حملات هوایی عمل کرد و بیش از نیم میلیون نفر در تونل‌های آن پناه گرفتند. گفته می‌شود که برخی از ایستگاه‌های آن مجهز به سیستم‌های حفاظت از افراد در برابر گاز هستند و همچنین به عنوان پناهگاه‌های بالقوه در صورت بروز حمله هسته‌ای طراحی شده‌اند.
متروی توکیو بدون شک گسترده‌ترین سیستم مترو در جهان است. خطوط آن سیستم مترو تا فواصل زیادی امتداد یافته تا مناطق حومه شهر را به مرکز شهر متصل کند. این شبکه به دلیل کارایی، وقت شناسی و پوشش گسترده اش مشهور بوده و آن را به الگویی برای سیستم‌های حمل و نقل شهری در سطح جهان تبدیل کرده است.
متروی پکن اولین خط خود را در سال ۱۹۷۱ افتتاح کرد و با جابجایی روزانه ۱۳ میلیون نفر در شش خط کاملا خودکار با قطار‌های بدون راننده، به شلوغ‌ترین سیستم مترو در جهان تبدیل شد. از سیستم متروی پکن در ابتدا صرفا برای جابجایی مقام‌های دولتی استفاده می‌شد، اما در سال ۱۹۷۷ به روی عموم باز شد. امروزه متروی پکن یکی از گسترده‌ترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌ها در نوع خود در جهان محسوب می‌شود.
مترو؛ الهام بخش نویسندگان و هنرمندان
مترو و سفر‌های ریلی مدت‌ها منبع الهام بخش فرهنگ عامه بوده‌اند. مترو و شهر به قدری به یکدیگر مرتبط هستند که “فرانتس کافکا” نویسنده آلمانی زبان درباره متروی پاریس گفته بود: “بهترین فرصت را برای خارجی‌ها فراهم می‌کند تا تصور کنند که به سرعت و به درستی ماهیت پاریس را درک کرده‌اند”.
نویسندگان خارجی که در پاریس اقامت داشته‌اند اغلب نه تنها مقصد‌ها (لوور، برج ایفل و مونت مارتره) را به یاد می‌آورند، بلکه سفر به آنجا را به یاد می‌آورند و مترو بخشی مهم از آن بوده و به خاطرات شان تبدیل شده است. برای مثال، “خولیو کورتاسار” نویسنده آرژانتینی، زمانی گفته بود: “در متروی پاریس گویی در عرض یک ساعت هستید، ایستگاه‌ها مصداق دقایق هستند”.
در داستان ساده “زازی در مترو” نوشته “رمون کنو” نویسنده فرانسوی که او را به شهرت رساند، مترو هرگز در روایت داستان ظاهر نمی‌شود، اما گنجاندن آن در عنوان داستان تخیل خواننده را برمی انگیزد. سپس “سه گانه مترو” نوشته “دیمیتری گلوخوفسکی” نویسنده روس مجموعه‌ای دیستوپیایی است که دنیایی پسا آخرالزمانی را پس از یک حمله هسته‌ای تصور می‌کند، جایی که بازماندگان به ایستگاه‌های مترو در مسکو می‌گریزند، امپراتوری‌های جدیدی شکل می‌گیرند و بازیگران سیاسی برای بقا می‌جنگند. “گلوخوفسکی” در نوجوانی مجذوب متروی مسکو بود که نه تنها برای حمل و نقل، بلکه به عنوان مجموعه‌ای از پناهگاه‌های مقاوم در برابر تشعشعات در مواقع جنگ طراحی شده بود. او بعدا به یاد می‌آورد: “ترس از حملات هسته‌ای و آمادگی مداوم برای جنگ هسته‌ای بخش بسیار مهمی از دوران کودکی من بود”.
اخیرا “تیمور ورمس” نویسنده آلمانی، رمان U را منتشر کرد، رمانی درباره دو مسافر در واگن مترو که هرگز متوقف نمی‌شود و به نظر می‌رسد از هیچ ایستگاهی نمی‌گذرد. عنوان تک حرفی آن کتاب اشاره‌ای به مترو یو- بان U-Bahn برلین بود. پیش از آن، “فردریش دورنمات” نویسنده سوئیسی در اوایل دهه ۱۹۵۰ یکی از معروف‌ترین و سوررئالیستی‌ترین داستان‌های کوتاه خود را منتشر کرد که در آن مترو نقشی نمادین دارد و واقعیت‌های عجیب و اغلب پوچ زندگی شهری مدرن را برجسته می‌سازد.
همان طور که سیستم حمل و نقل جدید ریاض برای تغییر شهر آماده می‌شود، از همتایان متروی پایتخت عربستان سعودی در سراسر جهان آشکار است که سیستم مترو تنها راه دیگری برای رفت و آمد نیست، بلکه بخش مهمی از هر کلان شهر است که به طور بالقوه بر شخصیت و فرهنگ آن شهر تاثیر می‌گذارد. قطار‌های مترو فرهنگ خاص خود را به خود می‌گیرند.
چه نوازندگانی که سوار واگن مترو می‌شوند تا در آنجا به نوازندگی و اجرای قطعات بپردازند یا صرفاً صحبت‌های تصادفی با یک همسفر در واگن، جای تعجبی ندارد که هنرمندان و نویسندگان مترو را مکانی الهام بخش می‌دانند. شاید متروی ریاض الهام بخش نسل بعدی داستان نویسان سعودی باشد.
منبع: المجله
