ارز نیمایی (نظام یکپارچه معاملات ارزی) در سال ۱۳۹۷ به دنبال نوسانات شدید بازار ارز و ایجاد رانت‌های ارزی، به دستور بانک مرکزی راه‌اندازی شد. در سیستم نیمایی، نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین و به صورت روزانه توسط بانک مرکزی اعلام می‌شد و به واردکنندگان و صادرکنندگان این امکان را می‌داد که با نرخ نزدیک به واقعیت، ارز مورد نیاز خود را تأمین کنند.
موافقان سیاست تک نرخی شدن ارز معتقدند که انتقال معاملات نیما به بازار توافقی ارز می‌تواند به بهبود مدیریت بازار ارز و کاهش توزیع رانت کمک می‌کند. منتقدان، اما حذف ارز نیمایی در شرایط تورمی کنونی را به نفع اقتصاد کشور نمی‌دانند. آنها معتقدند که این تصمیم نیازمند پیش‌زمینه‌هایی است که در کشور فراهم نیست و حذف نرخ ارز نیمایی چیزی جز گرانی و تورم به همراه نخواهد داشت.
کسی دلار بازار آزاد را گردن نمی‌گیرد
وحید شقاقی شهری، اقتصاددان در پاسخ به اینکه چرا علیرغم اینکه سیاست تک نرخی کردن ارز، سیاست درستی است، اما در نهایت تبعات تورمی به همراه می‌آورد؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «مسئله اصلی این است که دولت هنوز دلار بازار آزاد را گردن نگرفته است و قبول ندارد. از این رو برنامه‌ای هم برای مهار دلار بازار آزاد ندارد. بانک مرکزی در سال‌های اخیر حرکات زیگزاگی و آزمون و خطا زیاد داشته است. درصورتی که معتقدم بانک مرکزی جای آزمون و خطا نیست و مسئولان آن باید علمی و عقلانی رفتار کنند و پاسخگو هم باشند. باورم بر این است که سیاست اخیر بانک مرکزی هم خطرناک است، چراکه وقتی برای مهار بازار آزاد برنامه‌ای نداشته باشیم، روند بازار آزاد صعودی خواهد شد و تمام نرخ‌ها هم دنباله‌رو بازار آزاد خواهند بود.»
وی ادامه داد: «من موافق نرخ توافقی هستم ولی به شرط آنکه بانک مرکزی یک برنامه روشنی برای مدیریت بازار آزاد داشته باشد. اظهاراتی از قبیل اینکه بازار آزاد تلگرامی است، دست دیگران در کار است و ارتباطی با دولت ندارد، سلب مسئولیت است. در حالی که ما می‌دانیم زندگی همه مردم ایران با دلار بازار آزاد تنظیم می‌شود و کاملا روی معیشت مردم تاثیرگذار است.»
حذف دلار نیمایی در کنار به رسمیت نشناختن بازار آزاد، منجر به له شدن طبقات متوسط و پایین جامعه می‌شود
این استاد دانشگاه ضمن تاکید براینکه انتظار این است که دولت برای بازار آزاد ارز برنامه داشته باشد و بتواند آن را مدیریت کند، افزود: «کنترل حساب سرمایه، حکمرانی و مدیریت ریال، نظارت هوشمند بر مصارف ارزی کشور و بازار توزیع کالا، مهار قاچاق و اقتصاد غیررسمی، برنامه برای مهار تورم و کنترل کسری‌های تجاری غیر نفتی، جزو الزامات مدیریت بازار آزاد است که در دولت این برنامه وجود ندارد. نگرانی‌ام این است که دلار بازار آزاد به همین شکل روند افزایشی خود را ادامه دهد و نرخ‌های ترجیحی و توافقی هم دنباله‌رو این بازار باشند. چنین روندی عملا منجر به له شدن بیشتر طبقات متوسط و پایین جامعه ایران می‌شود.»
شقاقی شهری در پاسخ به اینکه چرا با وجود تبعات تورمی که حذف دلار نیمایی به همراه دارد، اما دولت دست به چنین اقدامی زده است؟ گفت: «استدلال دولت این است که درصورت حذف نرخ نیما، رانت از بین می‌رود، واردات کنترل و کسری‌های تجاری مهار می‌شود که استدلال درستی هم است. نرخ توافقی به مراتب از نرخ نیمایی که رانت شدیدی را نصیب یک گروهی می‌کرد، بهتر است ولی به شرط آنکه دولت بازار آزاد را در دست گیرد. اگر بازار آزاد را رها کنیم امکان مدیریت اقتصاد کلان مقدور نخواهد بود. من هم به شدت مخالف نرخ نیمایی بودم چراکه رانت بزرگی را نصیب گروه اقلیتی کرد و مسئولان مربوطه باید پاسخگو باشند، اما نرخ توافقی هم تا زمانی که بازار آزاد مسئول مشخصی نداشته و رها باشد، صدمات شدیدی بر پیکره اقتصاد کشور وارد می‌کند. باید الزاماتی صورت گیرد تا بازار آزاد ولنگار و رها شده نباشد که به هر نحوی بتوانند اقتصاد کشور را برهم ریزند. اگر آن الزامات رعایت شود، نرخ توافقی ایرادی ندارد.»
این اقتصاددان در واکنش به استدلال برخی موافقان مبنی بر اینکه با حذف ارز نیمایی صادرکنندگان رغبت بیشتری برای عرضه ارز دارند، مطرح کرد: «بر صادرات تاثیری ندارد. وقتی دلار هزار تومان بود صادرات اقتصاد ایران حدود ۳۰ میلیارد دلار بود. اکنون که دلار ۷۰ هزار تومان شده، صادرات غیرنفتی ما افزایش ملموسی نداشته و نهایت ده میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. افزایش نرخ ارز روی صادرات ایران تاثیر ندارد چراکه ما بنگاه‌های تولیدی صادرات محور نداریم ولی روی واردات تاثیر می‌گذارد، عطش آن را کاهش می‌دهد و می‌تواند موجب کاهش کسری تجاری شود. حذف ارز نیمایی روی صادرات اثری ندارد مگر اینکه ما برنامه مشخصی برای بنگاه‌های تولیدی صادرات محوری داشته باشیم.»
وارد دور باطل تورمِ دلار خواهیم شد
وی در پاسخ به پرسشی مبنی براینکه با توجه به تبعات حذف ارز نیمایی، چه دورنمایی می‌توان از اقتصاد ایران در سال آینده داشت؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «تا زمانی که دولت دلار بازار آزاد را گردن نگیرد و برنامه‌ای برای مدیریت آن نداشته باشد، نمی‌توانیم این وضعیت را خوشبینانه تلقی کنیم و وارد یک دور باطل تورمِ دلار خواهیم شد.»
شقاقی شهری با بیان اینکه نه در دولت گذشته و نه در دولت فعلی کسی بازار آزاد را گردن نمی‌گیرد، ادامه داد: «آقای فرزین که می‌گفتند نرخ‌های دلار تلگرامی است و به خاطر دارم یکبار خبرنگاری درباره قیمت دلار از ایشان پرسش کرد، ناراحت شدند و گفتند دلار بازار آزاد چه ربطی به من دارد؟ ولی یادمان باشد زندگی من و شما به دلار بازار آزاد متصل است. دلار بازار آزاد سقف بزرگی دارد و راهبر و پیشرو است. سایر نرخ‌ها هم از دلار بازار آزاد تبعیت می‌کنند. دولت باید برای مدیریت بازار آزاد برنامه داشته باشد که پیشتر الزامات آن را بیان کردم. ما بازار آزاد را رها کرده‌ایم در حالی که دلار بازار آزاد کاملا روی زندگی مردم و سایر نرخ‌ها اثر می‌گذارد. اگر آن بازار را رها کنیم، نمی‌توانیم اقتصاد را اداره کنیم. مشکل اصلی من این است که در اقتصاد ایران کسی متولی دلار بازار آزاد نیست در حالی که سایر نرخ‌ها، اجناس، زندگی و معیشت مردم هم به دلار آزاد وابسته است، این پارادوکس را چگونه باید حل کنیم؟»
بانک مرکزی دارد با اقتصاد ایران و معیشت مردم شوخی می‌کند
این تحلیلگر مسائل اقتصادی خاطرنشان کرد: «نرخ توافقی هم دنباله رو بازار آزاد است. اگر بازار آزاد را نتوانیم مهار کنیم تمام اقتصاد ایران باید به دنبال دلار آزاد بدود و از آن طرف بانک مرکزی هم می‌گوید به من ارتباطی ندارد. بانک مرکزی دارد با اقتصاد ایران آزمون و خطا می‌کند. به نظرم ما با اقتصاد ایران و معیشت مردم داریم شوخی می‌کنیم. در یکی دو سال اخیر یک آزمون و خطا در اقتصاد ایران در حال انجام است که در این شرایط بسیار خطرناک است. بانک مرکزی جای درس‌آموزی نیست و باید بتواند بازار آزاد که بازار مهمی در اقتصاد ایران است را مدیریت کند.»
وی در توصیه به بانک مرکزی گفت: «توصیه من به بانک مرکزی این است که اولا بازار آزاد را به رسمیت بشناسد و در مرحله دوم آن الزاماتی که پیشتر اشاره کردم را اعمال کند. تا این الزامات انجام نشود بازار آزاد کنترل نخواهد شد و سایر نرخ‌ها دنباله رو این بازار خواهند بود و در این میان طبقات متوسط و پایین هر روز له‌تر خواهند شد.»
با ادامه چنین وضعیتی، قیمت دلار در سال آینده دست‌کم ۹۵ هزار تومان می‌شود
شقاقی شهری در پیش‌بینی خود از قیمت دلار در سال آینده به اقتصاد ۲۴ گفت: «اگر ما واقعا نتوانیم بازار آزاد را کنترل کنیم، پیش‌بینی می‌شود قیمت دلار در سال آینده دست‌کم به سمت اعداد ۹۵ هزار تومان و حتی بیشتر از آن ثبت می‌شود.»
وی همچنین در واکنش به اینکه برخی از کارشناسان علت اتخاذ سیاست تک نرخی کردن ارز را جبران کسری بودجه می‌دانند، عنوان کرد: «اصلا ارتباطی با بحث کسری بودجه ندارد. برخی از دوستانی که می‌گویند به دلیل کسری بودجه این تصمیم گرفته شده است، از روی ناآگاهی این نظر را ارائه می‌دهند. دولت با اهداف کاهش رانت در اقتصاد، کنترل عطش واردات و مهار کسری‌های تجاری غیرنفتی چنین سیاستی را درپیش گرفته که به نظر من استدلال‌های درستی هم است ولی اینکه بازار آزاد را رها کرده، بسیار خطرناک است.»
