صدای زنگ خطر برای اردوغان به گوش می رسد!

به گزارش رویترز، نتیجه انتخابات نشان‌دهنده عقب گردی بزرگ برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه قلمداد می‌شود و نشان از تغییر در چشم‌انداز سیاسی ترکیه است. اردوغان نیز به این شکست اعتراف کرد و در سخنرانی پس از نیمه شب از آن به عنوان «نقطه عطف» یاد کرد. علاوه بر این، این انتخابات به طور گسترده معیاری برای سنجش محبوبیت رییس‌جمهور اردوغان درنظر گرفته شد، زیرا او قصد داشت کنترل مناطق شهری مهمی را که قبلا در انتخابات پنج سال پیش به مخالفان باخته بود، دوباره به دست آورد. پیروزی‌های قبلی حزب جمهوری خلق ترکیه در آنکارا و استانبول در سال ۲۰۱۹، درک آسیب‌ناپذیری اردوغان را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد.

برگ برنده اپوزیسیون

به گزارش آسوشیتدپرس، میدان اصلی نبرد رییس‌جمهور ۷۰ ساله ترکیه، استانبول بود، شهری با ۱۶ میلیون نفر جمعیت که در آن متولد و بزرگ شد و در سال ۱۹۹۴ فعالیت سیاسی خود را در مقام شهردار در آن آغاز کرد. نمایش قوی اپوزیسیون در شکست حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) به رهبری اردوغان احتمالا عزم او را برای اعمال تغییرات در قانون اساسی با دشواری بیشتری همراه می‌کند؛ قانون اساسی که ارزش‌های محافظه‌کارانه اردوغان را منعکس می‌کند و به او اجازه می‌دهد تا پس از پایان دوره کنونی‌اش در سال ۲۰۲۸، دوباره در انتخابات شرکت کند و دور جدیدی از حکومت خود را آغاز کند.

برای اپوزیسیون که پس از شکست در انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی سال گذشته دچار اختلاف و تضعیف شده‌اند، حفظ استانبول و آنکارا برگ برنده بزرگی محسوب می‌شود، نوعی کمک به بسیج مجدد هواداران خواهد بود. حدود ۶۱ میلیون نفر، ازجمله بیش از یک میلیون نفر که برای اولین‌بار در انتخابات رای می‌دهند، واجد شرایط رای دادن برای شهرداری‌های کلانشهرها، شهرداری‌های شهر و ناحیه و همچنین ادارات محلات بودند. مشارکت مردم در ترکیه به طور سنتی بالاست، اما این بار رای‌گیری در شرایط بحران هزینه‌های زندگی صورت می‌گیرد. البته برخی ناظران معتقد بودند که حامیان سرخورده اپوزیسیون ممکن است در خانه بمانند، چراکه تردید داشتند که انتخابات اوضاع را تغییر خواهد داد. در همین حال، حامیان حزب حاکم نیز ممکن بود در اعتراض به رکود اقتصادی که بسیاری را برای پرداخت هزینه‌های غذا، آب و برق و اجاره با مشکل مواجه کرده است، به پای صندوق‌های رای نروند.

کارزار زیر سایه آماده‌باش امنیتی

در سایه تهدیدات امنیتی که ترکیه بار‌ها شاهد آن بوده است، نزدیک به ششصد هزار نفر پرسنل امنیتی در سراسر کشور مشغول به تامین امنیت انتخابات بودند تا اطمینان حاصل کنند که رای‌گیری بدون مشکل انجام می‌شود. با این وجود، خبرگزاری دولتی آنادولو گزارش داد یک نفر در شهر دیاربکر کشته و یازده نفر دیگر زخمی شدند، جایی که اختلاف بر سر انتخاب مدیر محله به خشونت کشیده شد. دست‌کم شش نفر نیز در درگیری‌هایی که در استان شانلی‌اورفه به وقوع پیوست، زخمی شدند. خشونت‌ها از همان اوایل روز آغاز شد و شامل حادثه‌ای در جنوب شرقی ترکیه بود که در جریانش گروه‌های مسلح با توسل به اسلحه گرم، چوب و سنگ درگیر شدند، درگیری که یک کشته و ۱۱ زخمی برجای گذاشت. در مناقشه دیگری، یکی از مقامات محلی کشته شد و چهار نفر دیگر زخمی شدند. دمیرورن گزارش داد که چند نفر دیگر در حوادث مشابه دیگر کشته یا زخمی شدند: یک نفر در طول شب قبل از رای‌گیری در بورسا به ضرب گلوله کشته شد و دو نفر نیز زخمی شدند. همچنین، تهدیدات حملات تروریستی ازسوی گروه‌های مخالف دولت ترکیه و داعش نیز بر سر انتخابات سایه انداخته بود.

رقیب آینده اردوغان

امام اوغلو در همان ساعات آغاز شمارش آرا در مورد نتایج اولیه گفت: «باتوجه به داده‌هایی که به دست آورده‌ایم، به نظر می‌رسد اعتماد شهروندان و ایمان آن‌ها به ما نتیجه داده است.» نظرسنجی‌های اولیه حاکی از رقابت تنگاتنگ بین امام اوغلو، شهردار فعلی استانبول و مراد کوروم، نامزد حزب عدالت و توسعه، وزیر سابق شهرسازی و محیط‌زیست بود که البته با پیروزی امام اوغلو به پایان رسید. امام اوغلو، چهره محبوبی است که از او به عنوان رقیب احتمالی آینده اردوغان یاد می‌شود. او بدون حمایت برخی از احزاب که به او برای پیروزی در سال ۲۰۱۹ کمک کردند، نامزد شد. این بار، هم حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) طرفدار کرد‌ها و هم حزب ملی‌گرای «خوب» (IYI) نامزد‌های خود را برای انتخابات معرفی کردند.

اخیرا، ائتلافی از اپوزیسیون شش حزبی به رهبری حزب جمهوری خلق ترکیه پس از شکست در برکناری اردوغان از قدرت در انتخابات سال گذشته، از هم پاشید. این ائتلاف تلاش کرد تا از رکود اقتصادی و واکنش ناکافی اولیه دولت اردوغان به فاجعه زلزله که جان بیش از ۵۳ هزار نفر را گرفت، بهره لازم را ببرد. در عین حال، ظهور حزب جدید مذهبی-محافظه‌کار، حزب رفاه جدید (YRP)، رای‌دهندگانی را که از سیاست‌های اقتصادی اردوغان ناراضی هستند، جذب کرده است و به طور بالقوه برخی از آرا را از نامزد‌های مورد حمایت اردوغان منحرف کرد. در مناطق عمدتا کردنشین جنوب شرق، حزب دموکرات ترکیه (DEM) مجددا قدرت خود را تثبیت کرد و در ۱۰ استان، قدرت خود را بازیافت.

دولت پس از انتخابات قبلی به دلیل ارتباط با شبه‌نظامیان کرد مخالف دولت ترکیه، شهرداران طرفدار کرد را با «معتمدان» منصوب شده از سوی دولت جایگزین کرده است. اردوغان که بیش از دو دهه ریاست ترکیه را برعهده داشته است -به عنوان نخست‌وزیر از سال ۲۰۰۳ و رییس‌جمهور از سال ۲۰۱۴- از قانون اساسی جدیدی حمایت می‌کند که ارزش‌های خانوادگی را در خط مقدم قرار دهد. او در حال حاضر آرای کافی برای تصویب قانون اساسی جدید ندارد، اما نمایشی قوی از سوی او می‌توانست به او اجازه دهد تا برخی قانونگذاران محافظه‌کار، ملی‌گرا یا اسلام‌گرا را از اردوگاه اپوزیسیون برای کسب اکثریت دوسوم موردنیاز جذب کند، اما به نظر در این قضیه ناکام مانده است.

به نظر می‌رسد شهروندان ترکیه روز یکشنبه در انتخابات محلی سراسری، رییس‌جمهور طیب اردوغان و حزبش را تنبیه نه بلکه مجازات کردند و این کار را با معرفی و انتخاب مجدد اپوزیسیون به عنوان نیرویی سیاسی به ثمر رساندند. برای اولین‌بار از زمان به قدرت رسیدن اردوغان در ۲۱ سال پیش، حزب عدالت و توسعه در پای صندوق‌های رای با شکست مواجه شد. نتایج انتخابات رای‌گیری‌های محلی شکستی بزرگ برای اردوغان بود، چراکه او امیدوار بود که کنترل شهر‌ها را به زودی پس از رسیدن به سومین دوره ریاست‌جمهوری به دست آورد. این امر شهردار استانبول اکرم امام اوغلو را به عنوان رقیب اصلی رییس‌جمهور در آینده تقویت کرد. با بیش از نیمی از آرای شمارش شده، امام اوغلو با نزدیک به ۱۰ درصد در رقابت برای شهرداری استانبول، بزرگ‌ترین شهر ترکیه، پیشتاز شد، درحالی که حزب جمهوری خلق ترکیه او کرسی خود در آنکارا را حفظ کرد و ۹ کرسی دیگر برای شهرداری در شهر‌های بزرگ در سراسر کشور کسب کرد.

تحلیلگران معتقدند اردوغان و حزب عدالت و توسعه (AKP) او، که بیش از دو دهه بر ترکیه حکومت می‌کنند، به دلیل تورم فزاینده، رای‌دهندگان ناراضی در استانبول، و درخواست‌های امام اوغلو فراتر از پایگاه سکولار حزب جمهوری خلق ترکیه، بدتر از پیش‌بینی‌های نظرسنجی‌ها عمل کرده‌اند. امام اوغلو، ۵۳ ساله، تاجری است که در سال ۲۰۰۸ وارد عرصه سیاست شد و اکنون ازسوی تحلیلگران به عنوان رقیب بالقوه ریاست‌جمهوری برای اردوغان شناخته می‌شود. در سال ۲۰۱۹، امام اوغلو زمانی که اردوغان برای اولین‌بار در استانبول پیروز شد، ضربه انتخاباتی شدیدی به او وارد کرد و به ۲۵ سال حاکمیت این شهر از سوی حزب عدالت و توسعه، از جمله مدیریت اردوغان در مقام شهردار آن در دهه ۱۹۹۰، پایان داد. حزب جمهوری خلق ترکیه نیز آنکارا را در آن سال برد. رییس‌جمهور در سال ۲۰۲۳ با کسب انتخاب مجدد و کسب اکثریت پارلمانی با متحدان ملی‌گرای خود، به‌رغم بحران طولانی‌مدت هزینه‌های زندگی، به این نتیجه مهم رسید. تحلیلگران برآنند که فشار‌های اقتصادی، ازجمله تورم نزدیک به ۷۰ درصد و کاهش رشد ناشی از یک رژیم تهاجمی انقباض پولی، رای‌دهندگان را این بار به تنبیه حزب عدالت و توسعه واداشت.

هاکان اکباس، مشاور ارشد در گروه آلبرایت استونبریج به نیویورک تایمز گفت: «اقتصاد عامل تعیین‌کننده‌ای بوده است. مردم ترکیه خواهان تغییر بودند و امام اوغلو اکنون دشمن بالقوه رییس‌جمهور اردوغان است.» هواداران امام اوغلو نیز پس از کسب پیروزی نامزدشان در مقابل ساختمان شهرداری استانبول گفتند که می‌خواهند ببینند امام اوغلو در آینده برای ریاست‌جمهوری اردوغان را به چالش خواهد کشید یا خیر. افزایش حمایت مردمی از حزب اسلام‌گرای رفاه نوین که موضعی تندتر از اردوغان علیه اسراییل در مورد مناقشه غزه اتخاذ کرد، از حمایت حزب عدالت و توسعه نیز کاست. این حزب توانست کرسی منطقه شانلی‌اورفه را از نامز حزب عدالت و توسعه در منطقه جنوب شرقی ترکیه بگیرد.

استانبول؛ قلب تغییر

امام اوغلو به‌رغم فروپاشی ائتلاف مخالفان که در سال گذشته نتوانست اردوغان را سرنگون کند، مجددا به مقام شهردار استانبول، شهری بسیار مهم در ژئوپلیتیک منطقه، انتخاب شد. حزب اصلی طرفدار کرد‌ها که در سال ۲۰۱۹ از امام اوغلو حمایت کرد، این‌بار نامزد خود را با پرچم حزب دموکرات ترکیه در استانبول معرفی کرد، اما بسیاری از کرد‌ها وفاداری حزبی را کنار گذاشتند و دوباره به امام اوغلو رای دادند. بسیاری از ناظران معتقدند که پیروزی اپوزیسیون در روز یکشنبه می‌تواند ترکیه را در مسیر جدیدی قرار دهد و چالش بزرگی را برای رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه و تسلط دهه‌ها حزب عدالت و توسعه در قدرت به وجود آورد. خود اردوغان به عنوان شهردار استانبول در دهه ۱۹۹۰ به شهرت رسید و بعدا رییس‌جمهور شد. آردا تونجا، اقتصاددان اهل استانبول و تحلیلگر در وبسایت پولیتیکو گفت استانبول به عنوان یک نقطه عطف بسیار مهم نبرد سیاسی برجسته شده است. این شهر ۱۶ میلیون نفر جمعیت دارد و از ۲۰ کشور از ۲۷ کشور اتحادیه اروپا پرجمعیت‌تر است. همین امر نشان می‌دهد که تا چه اندازه شکست اردوغان در این شهر مهم تلقی می‌شود.

باید گفت که استانبول نقش مهمی در پیوند‌های غربی-اروپایی مردم ترکیه با فرهنگ سنتی و محافظه‌کارانه‌ای دارد که اردوغان خود را حامی آن می‌داند. از سویی، اقبال مردم به رقیب اردوغان، به خصوص در شهر‌های بزرگی همچون استانبول، ممکن است سیاست خارجی ترکیه را در سال‌های آتی دست‌خوش تحولاتی کرده و پیوند این بازیگر را با اروپا و ایالات‌متحده تقویت کند. ترکیه، دومین ارتش بزرگ ناتو و چهارراه بزرگ اقتصادی و سیاسی بین شرق و غرب، در سال‌های اخیر خود را بازیگری جهانی مطرح کرده و نقش میانجی برجسته‌ای در درگیری‌هایی مانند جنگ اوکراین و روسیه ایفا می‌کند و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و معاملات تجاری با کشور‌های ثروتمند عربی خلیج‌فارس را میانجی‌گری می‌کند. اگر پیروزی شکننده اردوغان در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری را با شکست او در انتخابات محلی، به ویژه در شهری مانند استانبول، را کنار هم بگذاریم، می‌توان این‌طور استدلال کرد که ارزش‌های محافظه‌کارانه و بعضا امنیتی اردوغان در حال اضمحلال است و این همان چیزی است که احتمالا اروپا و غرب نیز به دنبال آن هستند.