این در حالی است که برخی منابع و فعالان رسانه‌ای نزدیک به مذاکره‌کنندگان دیروز به نقل از منابع آگاه اخباری منتشر کردند مبنی بر اینکه مقام رهبری مجوز مذاکره مستقیم را با آمریکا صادر کرده‌اند بنابراین باید امیدوار بود که این بار گفت‌وگوی ایران و آمریکا با احتمال قوی‌تر نسبت به گذشته با میزبانی کشور عمان یا ژاپن انجام شود. هرچند که وزارت امور خارجه در اطلاعیه‌ای خبرسازی درباره مذاکره را فاقد اعتبار دانسته است.
میانجیگری ژاپن و عمان
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در مصاحبه با خبرگزاری «کیودو»ی ژاپن اعلام کرده است که ژاپن ابتکاری را برای احیای توافق هسته‌ای بین ایران و شش قدرت بزرگ از جمله ایالات متحده پیشنهاد کرده است. طبق گفته این خبرگزاری، امیرعبداللهیان با ابراز اینکه «ما از نقش سازنده ژاپن در احیای توافق هسته‌ای حمایت می‌کنیم»، گفته است: «هرگونه ابتکار ژاپن که با «منافع ایران» همسو باشد، از سوی تهران مثبت تلقی خواهد شد.»
این در حالی است که برخی از اخبار رسمی از دیدار علی باقری با برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا خبر داده است که البته این موضوع در کنار صدور مجوز رهبری برای مذاکره با ایران مطرح شده است؛ هرچند که وزارت امور خارجه در اطلاعیه‌ای نسبت به ادعای منتشرشده از سوی یک رسانه در مورد فرآیند مذاکرات رفع تحریم‌ها، اعلام کرد: «این نوع خبرسازی‌ها و بازی‌های رسانه‌ای که معمولا برای فضاسازی سیاسی صورت می‌پذیرد، فاقد اعتبار است.»
با این حال براساس اخبار غیررسمی ایران قصد دارد در آینده نزدیک مذاکرات مستقیمی با آمریکا در عمان در ارتباط با مذاکرات رفع تحریم‌ها داشته باشد و در این ارتباط مجوز‌های لازم از سوی مقامات عالی‌رتبه ایران صادر شده است. در روند مذاکرات منجر به آزادی زندانیان دوتابعیتی و آزادی پول‌های بلوکه‌شده ایران نیز در ابتدا مقامات دو کشور با وجود انتشار اخبار غیررسمی هرگونه مذاکره را تکذیب کردند، اما در نهایت این مذاکرات افشا شد و نتایج آن نیز به اجرا گذاشته شد.
ناظران علت تکذیب انجام مذاکرات پنهانی را عدم پذیرش مسئولیت شکست احتمالی مذاکرات می‌دانند به‌ویژه در مورد آمریکا با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴، دموکرات‌ها از احتمال شکست مذاکرات و تاثیر مخرب آن بر نتیجه انتخابات نگران هستند و امیدوار هستند با به نتیجه رسیدن مذاکرات از سود آن در انتخابات بهره‌مند شوند.
ایران نیز که همواره از رابطه مستقیم با آمریکا ابا داشته، مایل نیست بدون اینکه از نتیجه مذاکرات اطمینان داشته باشد، دست به تابوشکنی در مورد مذاکرات مستقیم دو کشور بزند که به معنی عادی‌سازی روابط دو کشور تلقی شود. در روند مذاکرات پیشین میان دو کشور نیز به جز در برهه مذاکرات وزرای امور خارجه منتهی به قرارداد برجام دو کشور تلاش کردند حتی‌الامکان از مذاکرات دوجانبه اجتناب کنند؛ امری که منجر به طولانی و کند شدن روند مذاکرات شد. در این باره با دو کارشناس به گفتگو نشستیم.
مذاکرات مستقیم باید زودتر انجام می‌شد
مهدی ذاکریان، استاد دانشگاه و تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، با اشاره به شایعه احتمال مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا بر سر پرونده هسته‌ای و همچنین آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران و آزادی زندانیان دوتابعیتی به هم‌میهن گفت: «این‌ها نشانه‌های خوب و مثبتی است. اساساً قهر کردن با مذاکره در دانش روابط بین‌الملل نشان‌دهنده ضعف یک کشور است. کشوری که آمادگی مذاکره و گفتگو با سایر واحد‌های سیاسی را نداشته باشد، یعنی از قدرت استدلال و قدرت اقناعی در روابط بین‌الملل بهره‌مند نیست و این نکته منفی برای هر کشوری محسوب می‌شود.
هر کشوری در مذاکره باید منطق خودش را که ممکن است این منطق برای طرف مقابل زهرآلود باشد با عسل آغشته کند و در جلویش بگذارید تا طرف مقابل میل کند. در عین حال باید از منظر منافع ملی کشور مراقبت کنید که طرف مقابل از شما رفتاری را می‌خواهد شما فریفته یا امتیازدهنده صرف نباشید. به عبارتی یک نوع بازی برد-برد است. امتیازاتی را ارائه می‌کنید، امتیازاتی را به دست می‌آورید.»
او با بیان اینکه موقعیت ایران با ایالات متحده آمریکا فرق دارد، تصریح کرد: «ایالات متحده آمریکا در تحریم بین‌المللی و منزوی نیست. قطعنامه تحریمی ندارد و اقتصاد و قدرت نظامی اول دنیاست. ایران در موقعیت انزوا قرار دارد و قطعنامه تحریمی دارد؛ بنابراین کشوری که در چنین وضعیتی است بایستی آمادگی این را داشته باشد که پشت میز مذاکره برود، چون یک موقعیت ممتاز ندارد تا بگوید من نیازی به مذاکره ندارم.
آن‌هایی هم که در گذشته این حرف را می‌زدند اشتباه می‌گفتند و مجوز گفتگو‌ها باید زودتر صادر می‌شد و کسانی که دیر اقدام کردند، باید به ملت پاسخگو باشند.» این استاد دانشگاه درباره هدف آمریکایی‌ها از ادامه مذاکرات با ایران افزود: «هدف آمریکایی‌ها کنترل هسته‌ای ایران است، نه ایران، بلکه کنترل هسته‌ای در دنیا برای آمریکا یک آرمان است. آمریکا و کلیه کشور‌هایی که سلاح هسته‌ای دارند، نمی‌خواهند کسی به جمع‌شان افزوده شود.
اساس حمایت‌شان از سازمان انرژی اتمی به همین مبناست. یعنی یک‌سری کشور‌هایی دارنده‌اند، یک‌سری کشورهای دیگر فقط می‌توانند در حد صلح‌آمیز به هسته‌ای دست پیدا کنند. حتی غنی‌سازی را آمریکایی‌ها رویش حساس‌اند؛ به سوئد هم اجازه نمی‌دهند که غنی‌سازی انجام بدهد. اما ایران با زیرکی و هوشیاری‌ای که دکتر ظریف داشتند، توانست و موفق شد این مشروعیت غنی‌سازی را به‌دست بیاورد.
برای همین هم در قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید شد که این قطعنامه و این برجام و توافق صرفاً منحصر به ایران است و در جای دیگر و در موارد دیگر و برای کشور دیگری نمی‌تواند تکرار شود. یعنی این یک امتیاز ویژه تاریخی بود که ایران به دست آورد؛ لذا آمریکایی‌ها می‌گویند که ارزش دارد ما با کنترل هسته‌ای و نظارت کامل و رصد کردن غنی‌سازی، ایران را مهار کنیم، تا اینکه ایران بخواهد ۹۰ درصد غنی‌سازی انجام دهد.»
ذاکریان با اشاره به اذعان طرف‌های غربی بر عدم تمایل ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای افزود: «فراموش نکنید ظرفیت‌سازی غنی‌سازی مساوی با ظرفیت ساخت سلاح هسته‌ای است. حالا ایران گفته حرام است، ولی آن ظرفیت وجود دارد. همین سبب نگرانی غربی‌هاست و کنترل ایران برای غرب مهم است.
اینکه برنامه هسته‌ای ایران در مرحله کنترل‌شده باقی بماند و همکاری ایران با آژانس باقی بماند، مطابق برجام این کنترل تا ۲۰ سال باید ادامه داشته باشد و بعد از آن دیگر کنترل‌های ویژه غنی‌سازی نخواهد داشت، ولی باز هم نظارت‌های بین‌المللی آژانس هست و باید ایران گزارش بدهد. نه‌تن‌ها ایران بلکه همه کشور‌ها این نظارت‌ها را پذیرفته‌اند و چیز خاصی نیست که بعضی‌ها در ایران بزرگ می‌کنند و می‌گویند مأموران آژانس جاسوس‌اند. برای همه جای دنیا این کنترل و این نظارت و این ارائه گزارش وجود دارد.»
ذاکریان با اشاره به نقش کشورهای میانجی میان ایران و آمریکا افزود: «این کشور‌هایی که وارد وساطت و میانجیگری می‌شوند در روابط بین‌الملل و در حقوق بین‌الملل، چنین وساطت‌هایی خوشامد گفته می‌شود. کشور‌هایی با هم اختلاف دارند؛ یک کشوری میانجی شود یا وساطت کند یا سعی کند مناقشات را کاهش دهد و به سمت همکاری کشور‌ها پیش ببرد؛ چنین چیزی اساساً و در بنیاد در حقوق بین‌الملل مشروعیت دارد و مورد پذیرش است و در روابط بین‌الملل هم این را ارزشمند می‌دانند. منتها ایران بایستی دقت کند برخی کشور‌ها هستند که سابقه خوبی در میانجیگری دارند و صرفاً دنبال منافع خودشان نیستند یعنی منافع طرفین را مدنظر قرار می‌دهند و نقش خودشان را هم در روابط بین‌الملل مهم می‌کنند. عمان و ژاپن از چنین کشور‌هایی هستند.
ولی برخی از کشور‌ها هستند که وارد وساطت می‌شوند و گاه در این وساطت سعی می‌کنند مانع ایجاد کنند تا توافق نشود، یعنی تنش را بیشتر کنند. آن‌ها دنبال این هستند که منافع خودشان را به دست بیاورند. یعنی به عبارتی معتقدند اگر تحریم‌های ایران برداشته شود یا برجام به نتیجه برسد، خودشان متضرر می‌شوند.»
ذاکریان با اشاره به مذاکرات منجر به قرارداد برجام افزود: «نقشی که وزیر امور خارجه روسیه در جریان توافقات برجام ایفا کرد؛ به نوع مذاکرات و خواسته‌هایش نگاه کنید. می‌خواست کاری کند که ایران هر سه ماه به شورای امنیت گزارش دهد تا تعلیق تحریم‌ها مورد پذیرش قرار گیرد. چنین نقشی را داشت بازی می‌کرد.
این نوع وساطت‌ها مشروعیت ندارد. وساطتی مشروعیت دارد که از جنس اول باشد نه از جنس دوم که نشانگر نوعی خباثت و نوعی سوء‌استفاده از یک کشور دیگر باشد. به‌عبارتی استقلال یک کشور را زیر سوال ببرد. عمان و ژاپن اگر وساطت‌شان به اندازه‌ای باشد که استقلال تمامیت ارضی و منافع ملی ایران تأمین شود، باید خوشامد گفت. کما اینکه در سابق هم دیده‌ایم جنس وساطت‌های آن‌ها از این نوع بوده، ولی کشوری مثل روسیه، نوع عملکردش را هم در مذاکرات دیدیم.»
ذاکریان با اشاره به شرایط پس از جنگ اوکراین افزود: «در این یکی دو سالی که گذشت، تعمداً مذاکرات برجام متوقف شد و جلو نرفت تا روسیه بهره بگیرد. رفع تحریم‌های ایران از یک‌سویی کمکی به اروپا و آمریکا می‌شد و از سوی دیگر ایران هم از تحریم‌ها بیرون می‌آمد. آن موقع بازار نفت و گاز روسیه کاملاً ضرر می‌کرد.
یک واسطی وارد شد که بازنده‌اش ایران بود. ایران هم به روسیه باخت، هم به آمریکا باخت، هم به اروپا باخت، هم به اوکراین باخت؛ چون یک واسطی وارد شد و نقشی را ایفا کرد که منافع ملی ما را به شدت آسیب زد و این از کار‌های منفی‌ای است که در این دو سال در سیاست خارجی ایران دیده شده درحالی‌که می‌توانست یک کارنامه درخشان باشد.
چون جنگی و اختلافی بین دو کشور صورت گرفته بود که ایران می‌توانست پیروز و برنده آن باشد؛ هم از روسیه و هم از اوکراین و هم از اروپا و هم از آمریکا امتیاز بگیرد. این فرصت را ما از دست دادیم. اما ترکیه همین فرصت را شکار کرد. امارات هم با روسیه رابطه خودش را برقرار کرد، هم با اوکراین هم با اروپا، هم با آمریکا، عربستان هم به همین صورت. ترکیه در صدر همه برنده‌های اصلی این ماجرا بود. این‌ها باید درسی شود برای آن‌هایی که نه تخصصی در سیاست خارجی دارند و نه تخصصی در حقوق بین‌الملل دارند، اما هوار کشیدن‌شان بلند است؛ نتیجه‌اش برای ملت ایران هیچ است.»
آمریکایی‌ها می‌خواهند این توافق انجام شود
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل در گفتگو با هم‌میهن با اشاره به رویداد‌های اخیر در رابطه با پرونده هسته‌ای ایران و شایعه احتمال مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا گفت: «دو سه ماه مثبت را پشت سر گذاشتیم، هرچند تحولات بطئی و کند بود، اما مذاکرات ادامه دارد، در نیویورک و عمان و قطر، با آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها مذاکره کردیم و این روند مذاکرات به کجا می‌خواهد بکشد؟
وقتی مذاکرات مثبت است باید به یک سمتی حرکت کنیم که نهایتاً دو کشور ایران و آمریکا به مذاکره مستقیم برسند. نمی‌شود که تا ابد واسطه‌ها کار کنند؛ بالاخره وقتی دو کشور مهم با هم مذاکره می‌کنند، در دیپلماسی در هر مذاکره حساس یک چیز‌هایی دارند که نمی‌خواهند بقیه بفهمند. یعنی تا یک مرحله‌ای میانجی‌ها می‌توانند نقش مثبت بازی کنند و صداقت‌شان را نشان بدهند، اما وقتی شما به یک مراحل حساسی می‌رسید به‌ویژه در رابطه با پرونده هسته‌ای، و برجام، در این مرحله باید بتوانید مستقیم صحبت کنید و بقیه ۱+۵ هم در گفتگو‌ها بیایند.»
او ادامه داد: «وقتی که دو طرف چه آمریکا و چه ایران مقامات‌شان مصاحبه می‌کنند می‌گویند که ما آمادگی داریم که مذاکرات و دیپلماسی را ادامه دهیم و دیپلماسی بهترین اقدام برای رسیدن به توافق است. هر دو دائم این را می‌گویند طبیعتاً ما به مرحله‌ای می‌رسیم که باید بقیه هم بیایند. یک اصولی در توافق برجام هست که در اقدام مشترک ۱+۵ آن را شکل داده و براساس این توافق جمعی ۱+۵ برجام شکل گرفته است.
الان ترامپ از برجام خارج شده، ایران هم عمل متقابل انجام داده، می‌خواهند احیاء‌اش کنند حالا یا همان را، یا به صورت‌های دیگر توافق درازمدت؛ بنابراین به یک جایی می‌رسیم که عمان و قطر و ژاپن و… نمی‌توانند نقش اساسی دیگری داشته باشند؛ بنابراین ما داریم به آن مرحله‌ای می‌رسیم که ایران و آمریکا جلساتی با هم صحبت کنند، وقتی به توافق رسیدند بعد بقیه هم جمع شوند و مراحل بعدی تا توافق نهایی را طی کنند.»
فرجی‌راد در مورد اهداف آمریکا از ادامه مذاکرات افزود: «آمریکایی‌ها دنبال این هستند که این توافق انجام شود. الان در ظاهر اعلام می‌کنند که ما نمی‌خواهیم در رابطه با برجام صحبت کنیم. این به خاطر مسائل داخلی خودشان است. برجام و گفتگو‌های برجامی در دو سال‌ونیم گذشته دوبار شکست خورده است. یک‌بار تیم دولت قبلی در یکی دو ماه قبل از اینکه دولت جدید در ایران سر کار بیاید، بعد هم آقای باقری تا ۸۰، ۹۰ درصد هم پیش رفته بودند، شاید بیش از ۹۰ درصد، اما مذاکرات شکست خورد. این برای آمریکا یک شکست دیپلماتیک بود.
حالا آمریکا به انتخابات مهم به نام ریاست‌جمهوری نزدیک شده، جمهوری‌خواهان نمی‌خواهند دموکرات‌ها موفق شوند به همین دلیل دولت آمریکا نگران است که این مذاکرات علنی شود. اگر مطمئن بود که حتماً این مذاکرات به نتیجه می‌رسد آمریکا این را تأیید می‌کرد، یعنی علنی می‌کرد. آن‌ها می‌خواهند یک توافقی انجام شود که در واقع به قول خودشان ایران به سلاح هسته‌ای نرسد. غنی‌سازی بماند، یعنی متوقف شود و آن نگرانی‌هایی که دارند حالا چه از جانب خودشان، چه فشار‌های اروپا، چه فشار‌های عرب‌ها و عربستان و به‌ویژه فشار‌های اسرائیل، روی آن‌ها کم شود.»
